Όπου φτωχός κι η μοίρα του
Όπου φτωχός κι η μοίρα του
Η γερμανική οικονομία καταρρέει. Οι μεγάλες εταιρίες της που είχαν εμπλακεί στις φούσκες απολύουν το ίδιο προσωπικό που μόλις πριν από λίγα χρόνια είχαν προσλάβει αβέρτα για να δικαιολογήσουν τη συμμετοχή τους στις φούσκες και να τις φουσκώσουν ακόμη περισσότερο. Τώρα βρίσκονται αντιμέτωπες με τις συνέπειες αυτών των πολιτικών τους και η γερμανική οικονομία με τις χρόνιες παθογένειές της.
Οι συνέπειες για τις υπόλοιπες οικονομίες, ιδίως τις δυτικές είναι επίσης σοβαρές. Όλοι στρέφονται κατά της Γερμανίας και την κατηγορούν για μεγαλοϊδεατισμό, επεκτατικές πολιτικές και αλαζονία, καθώς και την κυβέρνησή της ότι, λόγω λαϊκισμού, δεν έκανε τίποτε για να σταματήσει την καθοδική πορεία της οικονομίας της. Ο ξένος τύπος ανακαλύπτει την πολυτέλεια μέσα στην οποία ζούσαν οι Γερμανοί όλα αυτά τα χρόνια εις βάρος των υπόλοιπων χωρών. Επισημαίνουν ότι οι Γερμανοί εργάζονται κατά μέσο όρο λιγότερο από τους εργαζόμενους των άλλων χωρών της Ευρώπης. Ότι έχουν 30 εργάσιμες το χρόνο διακοπές. Ότι, μέσω σκοτεινών συμφωνιών των μεγάλων τουριστικών τους γραφείων, έχουν τις φθηνότερες διακοπές ακόμα και από τους ντόπιους, με συνέπεια να καταδικάζονται σε μαρασμό οι χώρες του Ευρωπαϊκού νότου, οι οποίες στηρίζονται κατά μεγάλο μέρος στον τουρισμό. Ότι, εκμεταλλευόμενες διεφθαρμένους πολιτικούς σε χώρες ακόμη και της Ευρώπης, οι μεγάλες εταιρίες τους κατόρθωναν να εξασφαλίσουν μεγάλα συμβόλαια παρακάμπτοντας τον υγιή ανταγωνισμό και να παρουσιάζονται σε καλύτερη κατάσταση απ᾽ ό,τι αντιστοιχεί στο επίπεδο των αποδοχών και την ποιότητα της παραγωγής τους.
Οι ιστορίες για τους σπάταλους και εγωιστές Γερμανούς δίνουν και παίρνουν. “Θυμάμαι”, λέει μία επαναπατρισθείσα μετανάστρια, “κάθε φορά που ανέβαινα στο τραμ ή το μετρό με το παιδί στην αγκαλιά, κανείς τους δεν κουνιόταν. Νέοι, γέροι, μικροί, μεγάλοι, εάν είχαν προλάβει να καθήσουν, δεν σηκώνονταν ούτε για τον Πάπα. Θεωρούσαν τη θέση αποκλειστικό δικαίωμα όποιου προλάβει. Στην Ελλάδα, το μισό λεωφορείο θα είχε σηκωθεί να μου παραχωρήσει τη θέση του. Οι Γερμανοί δεν έχουν κοινωνική συνείδηση, δεν σκέφτονται τον συνάνθρωπό τους. Μόνο τον εαυτούλη τους και όλοι οι άλλοι να κόψουν το κεφάλι τους.”
Μία βρετανική εφημερίδα είχε συνέντευξη ενός Γερμανού δημάρχου: “Τους έλεγα εγώ ότι δεν είναι δυνατόν να συνεχίσουμε να σπαταλάμε τόσα κονδύλια σε επισκευές, αλλά κανείς δεν με άκουγε. Μόλις τελείωνε ένα έργο, έπρεπε να ξεκινήσει καινούριο για να επιβιώνουν οι εταιρείες που είχαν θησαυρίσει από την μεταπολεμική ανοικοδόμηση. Εάν δεν υπήρχε καινούριο κατασκευαστικό έργο, ξανάφτιαχναν ένα παλιό με τη δικαιολογία της ανακαίνισης. Δεν υπήρχε ημέρα που να μην συναντήσει κάποιος έργα στο δρόμο για τη δουλειά του. Δρόμοι που θα τους ζήλευε οποιαδήποτε χώρα στην Ευρώπη ξαφνικά έκλειναν λόγω ‘επιδιόρθωσης’. Και η διάρκεια των έργων ήταν πάντα από μήνα και πάνω και ας μην υπήρχε τις περισσότερες ημέρες ούτε εργάτης στο εργοτάξιο. Έτσι οδηγήσανε τους δήμους σε πτώχευση.”
Ένας αμερικανός αναλυτής εξηγούσε στο Fox τους λόγους της κατάρρευσης: “Οι κοινωνικές παροχές στη Γερμανία ήταν ασύλληπτες για τον μέσο Αμερικάνο. Οι γυναίκες εργαζόμενες για κάθε παιδί μπορούσαν να μείνουν στο σπίτι τους για μέχρι τρία χρόνια και μετά να επιστρέψουν στην ίδια θέση. Και αυτό το διάστημα πληρώνονταν το μισθό τους από το κράτος, λες και η μητρότητα είναι επάγγελμα. Όσοι έχαναν τη δουλειά τους από ανικανότητα όχι μόνο δεν τιμωρούνταν, αλλά έπαιρναν και γενναίο επίδομα ανεργίας από το κράτος και έτσι δεν είχαν κανένα κίνητρο να ψάξουν πάλι για δουλειά. Οι φτωχοί είχαν την ίδια περίπου ποιότητα υγειονομικής κάλυψης με τους πλούσιους, αν και πλήρωναν μόνο το ένα τρίτο του αντίτιμου. Με τέτοιες σπατάλες, πώς να μην πτωχεύσουν μετά;”
Η Sun είχε πρωτοσέλιδα με Γερμανούς που έπιναν μπύρες με το γαλόνι και γλεντούσαν στο Οκτόμπερφεστ: “Θαυμάστε αυτούς που μας κατέστρεψαν δύο φορές και ήθελαν και να πληρώνουμε εμείς για τις εξαλλοσύνες τους” και η New York Post μία φωτογραφία από Γερμανούς γυμνιστές στον Αγγλικό Κήπο στο μέσο της πόλης: “Σόδομα και Γόμορρα! Με τέτοια ηθική, πώς να μην χρεωκοπήσουν;”
Το αγγλικό Channel 4 καθιερώνει ένα ριάλιτι με τίτλο “Go German, Sherman”, όπου ο Σέρμαν, ένας απλός Άγγλος εργαζόμενος, απολαμβάνει τα αγαθά του γερμανικού κοινωνικού κράτους και μαθαίνει στην καλοπέραση: προσποιείται τον εργαζόμενο 8 ώρες την ημέρα, αλλά στην πραγματικότητα σκέφτεται τον επόμενο ταξιδιωτικό προορισμό του, όπου θα ξοδέψει μία από τις έξι εβδομάδες διακοπών που έχει, σχολάει ακριβώς στις 8 ώρες (ούτε λεπτό παραπάνω, εκτός εάν το πληρωθεί) και πηγαίνει με τους φίλους του κατευθείαν στο Kneipe για μονοπωλιακές μπύρες (αφού εστιατόρια και μπαρ πρέπει να είναι συμβεβλημένα με μία από τις τοπικές ζυθοποιίες, καταστρέφοντας έτσι τον υγιή ανταγωνισμό), παίρνει ένα χρόνο άδεια μετ’ αποδοχών για να κάνει παρέα στη γυναίκα του (που, κατά τη γερμανική συνήθεια, σταμάτησε να δουλεύει μόλις γέννησε, για την ακρίβεια αφού είχε πάρει ένα χρόνο άδεια μητρότητας μετ’ αποδοχών), χάνει τη δουλειά του και παίρνει μισθούς τριών μηνών ως αποζημίωση, παραμένει άνεργος αφού μπορεί να ζει πολύ καλά με το γενναίο επίδομα ανεργίας, κλείνει διακοπές μισοτιμής μέσω των Schnäppchen της TUI και απολαμβάνει τον ήλιο κάπου στον νότο, φθονώντας τους ντόπιους που του φέρνουν τον καφέ, επειδή ζουν στη χώρα των διακοπών 365 μέρες τον χρόνο.
Νομίζετε πως όλα αυτά είναι επιστημονική φαντασία; Μπορεί σήμερα το παραπάνω σενάριο να φαίνεται απιθανό, αλλά πριν από 15 χρόνια οι προοπτικές της γερμανικής οικονομίας ήταν κάθε άλλο παρά ρόδινες. Σε ένα εξαιρετικό άρθρο του, όπου εύστοχα συνοψίζει όλες τις πτυχές της “ελληνικής” κρίσης, ο Πάνος Παναγιώτου υπενθυμίζει τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε η γερμανική οικονομία στη στροφή της χιλιετίας (θυμηθείτε ότι το έγραψε και η “Μέρκελ” στην “επιστολή” της προς τον Τζήμερο, ενώ το παραδέχεται και το Σπήγκελ στο άρθρο του σχετικά με τα αποκαλυπτικά έγγραφα που ήρθαν στο φως σχετικά με τις διαπραγματεύσεις ένταξης της Ιταλίας: το χρέος της Γερμανίας είχε ξεπεράσει το όριο του 60% με αυξητικές τάσεις). Χωρίς κανέναν να μπορεί να δώσει την απαιτούμενη ώθηση στην οικονομία της, δηλαδή να απορροφήσει τα προϊόντα της, η λύση δόθηκε με την διεύρυνση της “οικογένειάς” της, δηλαδή της Ευρωζώνης. Χωρίς να θέλω να ισχυριστώ ότι οι Γερμανοί είχαν κατά νου τη διάσωση της οικονομίας τους, όταν δέχονταν (ή και προωθούσαν) όλες τις χώρες της “περιφέρειας” στο Ευρώ, αυτό που έχει σημασία είναι ότι η Γερμανία βγήκε πολλαπλά ωφελημένη από τη διευρημένη Ευρωζώνη. Τα νούμερα μιλάνε από μόνα τους:
Στο διάγραμμα απεικονίζεται το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών οκτώ ευρωπαϊκών χωρών (ως ποσοστό του ΑΕΠ καθεμιάς) από το 1997 μέχρι πέρυσι. Αυτό είναι το σύνολο των εισροών μείον το σύνολο των εκροών (λόγω εμπορίου προϊόντων, παροχής υπηρεσιών, πληρωμών μισθών και μεταφορών χρημάτων) της οικονομίας μίας χώρας. Όταν είναι θετικό, χρήμα εισρέει στη χώρα, όταν είναι αρνητικό, η οικονομία της χώρας “αιμορραγεί”. Το ελληνικό ισοζύγιο (κίτρινη γραμμή) ήταν πάντα αρνητικό (αναλυτικά εδώ), αλλά με το Ευρώ έφτασε το ποσό ρεκόρ (για αναπτυγμένη χώρα) του 15% του ΑΕΠ το 2008. Αντίστοιχη επιδείνωση παρουσίασαν και όλες οι άλλες χώρες της “περιφέρειας”, με αυτούς που κερδίζουν να είναι η Ολλανδία και, κυρίως, η Γερμανία (γαλάζια γραμμή). Επειδή μπορεί να χαθεί κανείς ανάμεσα στις πολλές γραμμές, ορίστε ένα πιο απλοποιημένο διάγραμμα με τα ισοζύγια (σε $δις) της Γερμανίας (μπλε) από τη μια και όλων των “γουρουνιών” (ροζ) από την άλλη.
Η συσχέτιση των δύο είναι εντυπωσιακή. Όσα περίπου χρήματα έβγαιναν από τις “προβληματικές” χώρες, τόσα έμπαιναν στη Γερμανία (και την Ολλανδία). Όσο μεγάλωνε το έλλειμμα των μεν, τόσο μεγάλωνε το πλεόνασμα της δε. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα χρήματα που έφευγαν από τον νότο ήταν ακριβώς αυτά που έμπαιναν στον βορρά. Θεωρητικά, θα μπορούσε ο νότος να ξοδεύει αυτά τα χρήματα για να εισάγει πετρέλαιο από τη Μέση Ανατολή και ο βορράς να βγάζει το παντεσπάνι του από εξαγωγές προς την Αμερική. Αλλά ξέρουμε πολύ καλά ότι αυτό που αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία ήταν κυρίως οι εισαγωγές γερμανικών προϊόντων (π.χ. οι Πόρσε Καγιέν δεν είναι... κορεάτικες). Ο Παναγιώτου παραθέτει στοιχεία σχετικά με τις εξαγωγές της Γερμανίας προς την Ελλάδα που διπλασιάστηκαν μετά το Ευρώ και, ακόμα πιο χαρακτηριστικά, σχετικά με τις πωλήσεις γεμανικών αυτοκινήτων στην Ελλάδα που τριπλασιάστηκαν. Επίσης, το θέμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και του πόσο κέρδισε η Γερμανία από το κοινό νόμισμα δεν είναι ούτε δική μου ανακάλυψη ούτε καν πρόσφατο. Είχαν ήδη γράψει γι’ αυτό οι Τάιμς της ΝΥ εδώ και πάνω από έναν χρόνο, ενώ ήδη από πέρυσι το φθινόπωρο είχε επισημανθεί η στενή σχέση μεταξύ ταξινομήσεων νέων αυτοκινήτων στην Ελλάδα και διαφοράς ελληνικών και γερμανικών επιτοκίων δανεισμού. Και παρόλο που όλα αυτά έχουν επισημανθεί εδώ και καιρό, δεν έχω δει κανέναν να ισχυρίζεται (πολύ δε λιγότερο με στοιχεία) ότι το παραπάνω διάγραμμα οφείλεται κυρίως σε αύξηση των γερμανικών εξαγωγών προς χώρες εκτός Ευρωζώνης και σε αντίστοιχη αύξηση των γουρουνοεισαγωγών από χώρες εκτός Ευρώ. Αντίθετα, όλοι φαίνονται να παραδέχονται ότι το μεγαλύτερο μέρος του ισοζυγίου οφείλεται σε ενδοκοινοτικές συναλλαγές, κυρίως σε αύξηση της απορρόφησης των γερμανικών προϊόντων από τις χώρες της “περιφέρειας”.
Οι χώρες που βρίσκονται υπό ή οδεύουν προς το Δ.Ν.Τ., απαλλαγμένες από τον βραχνά της υποτίμησης που έκανε τα γερμανικά προϊόντα πιο ακριβά και μη έχοντας τη δυνατότητα να ελέγξουν τις εισαγωγές μέσω δασμών (ειδικά τις ενδοκοινοτικές, λόγω κοινής αγοράς) αφέθηκαν στο έλεος της ελεύθερης αγοράς και αφαιμάσσονταν συνεχώς, συμβάλλοντας (άθελά τους - εάν εξαιρέσουμε Μίζενς και Άκηδες) στην ανόρθωση της γερμανικής οικονομίας. Η ανάπτυξη που γνώριζαν, χάρη στα κεφάλαια που εισέρρεαν (λόγω μεγάλων αποδόσεων) κατάφερνε να κρύβει αυτή την ανισορροπία. Όταν κόπηκε η ροή των κεφαλαίων (=κρίση), η επισφαλής ισορροπία ανατράπηκε και οι χώρες αυτές βρέθηκαν αντιμέτωπες με τα προβλήματα που κρύβονταν κάτω από το χαλί της ανάπτυξης.
Ταυτόχρονα, οι ευεργετηθέντες από την προηγούμενη κατάσταση όχι μόνο δεν αναγνώρισαν τη συμβολή αυτών των χωρών στην ανάκαμψή τους και τα οφέλη που αποκόμισαν από αυτές, αλλά τις κατηγόρησαν ως μόνους υπαίτιους για την όλη κατάσταση και επέβαλαν τρόπους τιμωρίας τους. Οι χώρες αυτές βρέθηκαν ξεκρέμαστες, με την ανταγωνιστικότητά τους (λόγω “σκληρού” νομίσματος) στα τάρταρα και αναγκασμένες να υποστούν την τύχη που επιφυλάσσονταν για τους “εταίρους” τους, πριν αυτές τους βγάλουν από τη δύσκολη θέση στην οποία είχαν περιέλθει.
Αναλύοντας την κατάσταση της Ισπανίας, ο Μάρτιν Γουλφ καταλήγει ότι, κατά την άποψή του, “η Ισπανία έκανε ένα μόνο μεγάλο λάθος: εντάχθηκε στο ευρώ”! Βέβαια, πολλοί μπορούν να αντιτάξουν ότι η Ισπανία είναι διαφορετική περίπτωση από την Ελλάδα, ότι εδώ είμαστε απατεώνες και καλοπερασάκηδες, ότι εκεί τα χρήματα που τους στέλνανε τα κάνανε σπίτια, ενώ εμείς τα κάναμε Πόρσε Καγιέν, καθώς και όλα τα κλισέ που ακούμε δυόμισι χρόνια τώρα. Τίποτε από όλα αυτά δεν είναι αλήθεια, τουλάχιστον όσον αφορά στην εξήγηση της κρίσης. Οι Johnson και Boone σε άρθρο τους στην Huffington Post γράφουν σχετικά: “Κάποιοι στην Ευρώπη και στην ηγεσία του Δ.Ν.Τ. ήδη καλύπτουν τα ίχνη τους υπαινισσόμενοι ότι η διαφθορά και αυτοί οι ‘Έλληνες που δεν πληρώνουν φόρους’ προκάλεσαν την κατάρρευση. Αυτό είναι λάθος: το σύστημα του Ευρώ δημιουργεί αφόρητη ανεργία και βαθιά ύφεση στην Ιρλανδία, την Ιταλία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία το ίδιο. Παρά τα χρηματοδοτούμενα από την Τρόικα προγράμματα προσαρμογής, οι συνθήκες συνεχίζουν να επιδεινώνονται στην περιφέρεια. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε διεφθαρμένους Έλληνες πολιτικούς για όλα αυτά.” Αντίθετα, ο κοινός παρονομαστής όλων των προβληματικών χωρών είναι ότι βρέθηκαν να παίζουν εκτός έδρας, συνδεδεμένες με ένα νόμισμα που ήταν κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του βιομηχανικού βορρά, χωρίς καμία από αυτές να είναι “βόρεια” χώρα.
Την ιστορία με την αλεπού και το λελέκι φαντάζομαι την ξέρετε. Ε, λοιπόν, το ενιαίο νόμισμα (με χωριστά χρέη και χωρίς πολιτική ένωση) είναι το ρηχό πιάτο απ’ όπου τρώει η αλεπού, ενώ τα εθνικά, μη συνδεδεμένα νομίσματα ήταν τα μπουκάλια από τα οποία ξέραμε να τρώμε εμείς τα (από τη φύση μας αδικημένα) λελέκια. Δυστυχώς νομίσαμε ότι μπορούμε να μάθουμε να τρώμε σαν αλεπούδες και προσήλθαμε σε δείπνο με ρηχά πιάτα.
Μόναχο, 16 Ιουλίου 2012
Άγγελος Κανλής
Διευκρίνηση: Η διαπίστωση ότι η είσοδός μας στο Ευρώ ήταν λάθος δεν οδηγεί απαραίτητα στο συμπέρασμα ότι η άμεση έξοδός μας είναι η καλύτερη λύση. Μπορεί να έκανες λάθος που μπήκες στην κινούμενη άμμο, αλλά το να κάνεις προσεκτικές κινήσεις είναι καλύτερο από το να προσπαθείς να βγεις εσπευσμένα.
Δευτέρα, 16 Ιουλίου 2012
Vae Victis